Een aantal dagen geleden vond ik per toeval op een boekensite een speciale editie van het Tijdschrift voor Psychoanalyse, gewijd aan de verzamelde Werken van Freud (de collectie die ik aangeschaft heb). De titel: Freuds Werken Nu, Psychoanalyse Nu (onder redactie van Frans Schalkwijk). Het is een introductie op de collectie, voorafgaand aan de publicatie ervan in 2006. Onder andere de uitgever, de vertaler en de samensteller van het register komen aan het woord. Het geeft een mooie inkijk in de vele overwegingen en inspanningen die bij de totstandkoming van de Werken van Freud gemoeid zijn geweest. Zo geeft uitgever Elsbeth Greven aan dat eerdere publicaties van Freuds werken in Nederland steeds thematisch geordend waren, in tegenstelling tot de chronologisch gerangschikte Werken van nu. Een aantal auteurs in het tijdschrift benadrukt de meerwaarde die de chronologie brengt; de lezer kan hierdoor de ontwikkeling van Freuds werk ontdekken en volgen hoe zijn theorieën en concepten door de tijd heen transformeerden. Literatuurwetenschapper Walter Schönau (registermaker van de Werken) zegt hierover: (p. 38)
“Ik maakte kennis met een aantal voor mij nog onbekende werken van de <vroege Freud> waarin je ziet hoe zijn psychoanalytische denken zich geleidelijk uit het neurologische ontwikkelt. Wie zo Freuds theorievorming in de loop der jaren volgt, kan goed waarnemen hoe hij bepaalde problemen aanpakt, dan weer een tijd laat rusten om ze daarna vanuit een heel andere gezichtshoek te benaderen. (…) Termen duiken op en verdwijnen weer, woordcombinaties worden uitgeprobeerd en weer verworpen, kortom het tastende onderzoeken, het langzame ontdekkingsproces wordt zichtbaar.”
De moeilijkheden rondom het vertalen blijken talrijk. Zelfs de Duitse verzameleditie Gesammelte Werken blijkt manco’s te hebben evenals de Engelse vertaling van Freuds complete werk, de Standard Edition, die vaak bekritiseerd zou zijn vanwege de teveel gemedicaliseerde en wetenschappelijke vertaling. Uitgever Elsbeth Greven schrijft: (p.15)
“Het wachten is eigenlijk op een volledige, Duitse, internationaal geaccepteerde editie die als basis zou kunnen dienen voor vertalingen. Bovendien zijn er nog veel hindernissen met betrekking tot het verkrijgen van de rechten van Freuds werk. Niet alles wat Freud tijdens zijn leven geschreven heeft, is beschikbaar. Zijn tot nu toe gepubliceerde werk beslaat ongeveer achtduizend bedrukte pagina’s, maar er ligt nog veel materiaal in het Freud-archief in de Library of Congress in Washington dat nog niet door de erven van Freud is vrijgegeven.”
Voor een interessant overzicht en studie van de gepubliceerde werken van Freud in Nederland, leze het proefschrift van Elsbeth Greven (als boek te koop bij Bol of online te lezen).
Dat het vertalen van de teksten van Freud zeer nauw luistert, blijkt onder andere uit het interview met vertaler Wilfred Oranje, die meer dan 25 jaar bezig is geweest met het vertalen van Freuds werken (in verschillende uitgaves). Als voorbeeld noemt hij het door Freud gebruikte woord “Besetzung”, wat in het Duits-Oostenrijks (Freuds moedertaal) refereert aan het bezetten van een land. De vertaling naar het Nederlandse “bezetten” levert geen problemen op, maar de Franse vertaling van hetzelfde woord krijgt een heel andere betekenis (“investering”). De vertaler legt uit dat nauwgezetheid in het vertaalwerk zo van belang is omdat veel woorden van Freud door de tijd heen iets anders zijn gaan betekenen, zowel door Freud zelf als door de vele generaties van vertalers van zijn werken. Hij duidt het belang aan om altijd naar de originele tekst van Freud zelf terug te keren. De vertaler - en velen met hem - benadrukken de kwaliteit van Freuds schrijverschap: (p.56)
“Bovendien is Freud een groot stilist en dat uit zich in het feit dat hij weet te variëren, dat hij hetzelfde begrip op verschillende manieren uitdrukt, alleen maar om te voorkomen dat hetzelfde woord te vaak op één bladzijde voorkomt. Elke goede schrijver doet dat. Zo hebben <Seelenleben> en <psychisches Leben> voor Freud dezelfde conceptuele waarde, het is een stilistische afwisseling."
De Werken bevatten een aantal niet eerder uitgegeven teksten van Freud, waaronder die uit zijn beginperiode als arts en hypnotiseur (1886 - 1895). In het tijdschrift geeft Harry Stroeken een mooie beschrijving en interpretatie van deze belangrijke, maar door sommigen wat veronachtzaamde periode uit Freuds carrière - waarover ik in het volgende bericht verslag zal doen.
Bron: Freuds Werken Nu Psychoanalyse Nu. speciale editie van Tijdschrift voor Psychoanalyse, Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2006.